Nazwa pochodzi od zbitki angielskich słów smoke (dym) i fog (mgła). Najprościej mówiąc – jest to mieszanina z trujących zanieczyszczeń w powietrzu spowodowanych działalnością człowieka oraz niekorzystnych naturalnych zjawisk atmosferycznych.

Najlepsze warunki do powstawania smogu powstają w bezwietrzne dni z wysokim ciśnieniem atmosferycznym. Wtedy szkodliwe cząsteczki nie unoszą się do góry i pozostają blisko powierzchni ziemi, co często wygląda jak mgła.

Zanieczyszczenie powietrza, jakim jest smog, powstaje wskutek przedostawania się do atmosfery szkodliwych związków chemicznych, takich jak tlenki siarki i tlenek azotu oraz substancje stałe, czyli zanieczyszczenia pyłowe, a także kancerogenne wielopierścieniowe węglowodory aromatyczne (WWA). Te ostatnie to organiczne związki chemiczne, których główne źródła stanowią węgiel oraz ropa naftowa i jej pochodne (asfalt, koks, benzyna). Uwalniają się również w dymie tytoniowym i podczas spalania drewna. Grupa ta zdominowana jest przez bezno(a)piren oraz naftalen. Wyróżnia się dwa rodzaje smogu. Pierwszy to tzw. smog londyński, zawierający tlenek siarki, tlenki azotu i węgla oraz sadzę. Drugi nazywany jest smogiem Los Angeles i powstaje przede wszystkim na terenach subtropikalnych. Zawiera tlenki węgla, tlenki azotu i węglowodory, które ulegają reakcjom chemicznym i prowadzą do powstawania aldehydów i ozonu.

Długotrwała styczność ze związkami chemicznymi zawartymi w smogu, oprócz zmian nowotworowych, może prowadzić do osłabienia układu odpornościowego oraz niewydolności nerek i wątroby, nie mówiąc już o niekorzystnym wpływie na układ oddechowy. Niewątpliwie jednak najbardziej trującymi substancjami, obecnymi w smogu, są pyły zawieszone, które stanowią cząsteczki stałe, na tyle niewielkie, że mogą poprzez układ oddechowy przedostawać się do układu krążenia. Obecnie najwięcej udziału w smogu mają pyły PM 2,5 oraz PM 10.

Co powoduje smog w Polsce? Za powstawanie zjawiska zanieczyszczenia powietrza odpowiedzialne są gównie 3 aspekty działalności człowieka: niska emisja, komunikacja i przemysł. Najważniejszym powodem zanieczyszczeń powietrza w Polsce jest spalanie węgla, drewna a także odpadów w gospodarstwach domowych. Odpowiada ono za ponad 50% emisji pyłów (PM10) i 87% emisji rakotwórczego benzo(a)pirenu. Pomimo nieustających akcji promocyjnych oraz dofinansowań, w Polskich domach wciąż głównym źródłem ciepłą są tzw. kopciuchy – piece i kotły emitujące duże ilości pyłów i substancji rakotwórczych. Niestety pomimo nagłaśniania wagi problemu wciąż spala się w nich niemal wszystko: śmieci (np. plastikowe butelki, płyty wiórowe, lakierowane drewno), w tym też odpady węglowe – miał i koks niskiej jakości. Drugim istotnym powodem powstawania zjawiska zanieczyszczenia powietrza w polskich miastach jest komunikacja. W naszym kraju przypada znacznie więcej samochodów na mieszkańców niż w innych miastach Europy Zachodniej. Głównymi winowajcami są stare samochody z silnikami diesla, niestety często bez filtrów cząstek stałych. W skali kraju transport emituje ponad 28% tlenków azotu, 27% tlenku węgla oraz powyżej 15% pyłów zawieszonych.

Kolejnym z głównych powodów powstawania smogu jest przemysł – głównie zakłady wytwórcze oraz elektrownie węglowe. Sektory te odpowiadają łącznie za 26% emisji pyłu PM10 i 11% emisji benzo(a)pirenu w skali kraju.

Według danych Światowej Organizacji Zdrowia (WHO) zanieczyszczenia powietrza zabijają co roku 6,5 mln ludzi na całym świecie. W Polsce jest to blisko 50 tys. osób rocznie – szacuje Europejska Agencja Środowiska. Jak groźny może być smog pokazała historia Londynu z 1952 r. Wielki smog londyński utrzymywał się w stolicy Wielkiej Brytanii od 5 do 9 grudnia. Początkowo nie zdawano sobie sprawy z powagi sytuacji – mgła w Londynie to zjawisko powszechne. Tym razem jednak dwutlenek siarki w połączeniu z dwutlenkiem azotu, który powstawał ze spalania węgla kamiennego i z kroplami mgły, zamieniał się w kwas siarkowy, a ten spowodował masowe uszkodzenia płuc. Zmarło wtedy ponad 12 tys. osób.

 

Najważniejszym aspektem mającym wpływ na poprawę tego, jaka jest  jakość powietrza w Polsce jest podnoszenie poziomu edukacji – zarówno dzieci jak i dorosłych. Fundacja Polska Bez Smogu powołana została w celu propagowania wiedzy oraz działań w temacie jakości powietrza. Organizacja wspiera działania mające na celu świadomy wybór źródeł ciepła a więc co za tym idzie – ograniczenie niskiej emisji.